مردان نمکی در آستانه خداحافظی با تاریخ و نابودی قطعی!








زنجان - خبرگزاری مهر: مردان نمکی استان زنجان این روزها حال و هوای خوشی ندارند و هر چقدر که جسمشان از آسیب معدن نمک چهره آباد در امان مانده ولی امروز بر اثر نگهداری غیر اصولی رو به نابودی هستند و گویا در آینده تنها نامی از آنها بر تارک آثار تاریخی ایران خواهد ماند.
به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، نخستین جسد معروف به "مرد نمکی" ‪ در زمستان سال 1372 توسط دکتر هوشنگ ثبوتی از اساتید برجسته کشور و استان زنجان کشف شد و مرد نمکی 2 و 3 به صورت اتفاقی و طی کار باطله برداری بولدوزر توسط معدن کاران در سال 1383 و مردان نمکی 4 و 5 طی کاوشهای باستان‌شناسی در سال‌های 1383 و 84 کشف شده‌اند.

وقتی دکتر ثبوتی با نیم تنه یک جسد مواجه شدند که به نظر قدیمی می رسید اما به نسبت سالم بود، تصورشان این بود که شاید دو سه سال قبل مرده باشد، اما لوازم همراه جسد چیز دیگری می گفت.



مرد نمکی شماره 4 در درون محفظه

این جسد که دارای ریش و موی بلند و حلقه گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود شامل یک ساق پا درون چکمه چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، ‌قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خرد شده استخوان بود گویای حرفهای بسیار بود.

امروز مردان نمکی در خانه ذوالفقاریهای زنجان که منزلی تاریخی است و نیز موزه ملی تهران نگهداری می شوند و آن چه از روند نگهداری مردان نمکی در زنجان مشاهده می شود روندی ابتدایی و غیرکارشناسی است.

محفظه نگهداری مردان نمکی در زنجان شبیه آکواریوم های نگهداری ماهی است با این تفاوت که درزهای آکواریوم ها معمولاچسب نخورده اند اما محفظه نگهداری مردان نمکی برای حفاظت شیشه شاید هم جلوگیری از وا رفتن آن چسب کاری شده است.



چسبهایی برای حفاظت از محفظه شیشه ای!

نخستین کاشف مردان نمکی استان زنجان با انتقاد شدید از روند نگهداری از مردان نمکی موجود در موزه ملی ایران و همچنین مردان نمکی موجود در عمارات ذوالفقاری شهر زنجان تاکید کرد: مردان نمکی کشف شده در معدن نمک چهرآباد شهرستان ماهنشان به دلیل نگهداری غیر اصولی و غیر منطقی آرام آرام به سوی نابودی پیش می روند.

دکتر هوشنگ ثبوتی استاد برجسته دانشگاه زنجان و نخستین شخص کشف کننده مردان نمکی با بیان اینکه بر اساس مقررات حاکم بر آثار تاریخی، آثار کشف شده باید تنها و زیر نظر شخص یا گروه کشف کننده مورد بررسی قرار گیرد، افزود: بعد از کشف مرد نمکی شماره یک که شامل یک نیم تنه است شبانه از پژوهشکده میراث فرهنگی آمده و نیم تنه مرد نمکی شماره یک و اشیا کشف شده را به تهران منتقل کردند.

پژوهشکده میراث فرهنگ توجهی به مطالعات صورت گرفته در استان نکرد

وی با ابراز تاسف از اینکه پژوهشکده در راستای تحقیقات هیچگونه توجهی به مطالعات صورت گرفته در استان نکرد، ادامه داد: "بر اساس اصول حاکم بر عالم باستانشناسی آثار مشکوفه باید توسط اولین کاشف مطالعه شود ولی متاسفانه بدون اجازه این اثر ارزشمند را به تهران بردند و با استفاده از برخی جوسازیها و با مردود دانستن مطالعات قبلی، عمر اثر کشف شده را 200 سال کم کردند که به خیال خودشان بگویند ما خیلی در زمینه باستان شنای سررشته داریم".



شیشه شکسته محفظه نگهداری!

ثبوتی افزود: به اعتقاد من باید در ابتدای امر یک گروه کارشناسی با تخصصهای ویژه در بخشهای مختلف علمی تشکیل شود تا این آثار تاریخی بی نظیر را در زمینه های مختلف علمی و تحقیقاتی مورد بررسی قرار دهد.

متولیان امر هنوز ارزش مردان نمکی را درک نکرده اند

کاشف مردان نمکی چهرآباد زنجان با مقایسه نحوه نگهدای مردان نمکی چهرآباد با (آیسمن) انسان کشف شده در مرز اتریش و ایتالیا، عدم توجه به مردان نمکی را باعث تاسف برای میراث فرهنگی و آثار تاریخی کشور دانست و تاکید کرد: متولیان امر هنوز اهمیت و ارزش این پدیده باارزش باستانشناسی را نمی دانند و درک نکرده اند.

دکتر ثبوتی تاکید کرد: اطلاعات نهفته در مردان نمکی ارزشمند است و از عالم گذشته اطلاعات زیادی خواهند داد پس جا دارد مسئولان تیم کاری برای بررسی مردان نمکی با محوریت و مرکزیت استان زنجان تشیکی دهند.

وی با یادآوری نحوه نگهداری مردان نمکی افزود: کیفیت و نحوه نگهداری مردان نمکی با توجه به اثرات باکتریها و مواد عالی دیگر، میکرو بیولوژیکها و میکرو ارگانیزمها در این اثر رشد کرده و در این آثار با ارزش تاثیر منفی می گذارند.



یکی از اتاقهای خانه ذوالفقاریها ( محل نگهداری مردان نمکی)

به گفته ثبوتی، گوشت، پوست، لباس و همه آثاری که از این مردان نمکی پیدا شده با تدوام روند موجود و روند نامناسب غیر اصولی به زودی از بین خواهد رفت.

استاد دانشگاه زنجان، روند نگهداری همه مردان نمکی را چه در داخل و چه خارج از استان نامتعارف دانست و افزود: نحوه نهگداری مردان نمکی چه آنهایی که در عمارت ذوالفقاری نگهداری می شوند و چه نیمه تنه مردم نمکی شماره یک که در موزه ایران باستان نگهداری می شود به هیچ وجه علمی و اصولی نیست و نابودی این آثار با ارزش قطعی است.

دکتر ثبوتی در ادامه با بیان اینکه مردان نمکی کشف شده در معدن نمک چهرآباد بی نظیر هستند و در کل دنیا تاکنون چنین اثری کشف نشده است، افزود: نمک عنصری است که ماده آلی را استحاله می کنند یعنی اگر گوشتی در داخل نمک وارد شود بعد از بعد از مدتی به نمک تبدیل می شود و این امر در فقه اسلامی و علم شیمی مورد تاکید است.

وی گفت: باید علت اینکه مردان بعد از 2800 سال هنوز استحاله نشده و به نمک تبدیل نشده بررسی شود.


مردان نمکی در حسرت رزوهایی که در معدن مدفون بودند



به گزارش مهر، خانه ذالفقاریها یا به اصلاح موزه که غیر از موزه هر تعریفی را می شود به آن اطلاق کرد این روزها میزبان بازدیدکنندگانی است که وقتی با مردان نمکی روبرو می شوند تنها چیزی که همه به آن اذعان می کنند روند نامطلوب نگهدری از آن است.

مردان نمکی که از آن‏ها به عنوان مهمترین بقایای انسانی بدست آمده در ایران یاد می‏شود در وضعیت مناسبی به سر نمی‏برند.

این مومیایی‏های نمکی که قدمت قدیمی‏ترین آن‏ها به دوره هخامنشیان می‏رسد، در محفظه‏ هایی غیر استاندارد نگهداری می‏شوند و اگر چه نمک با گوشت و استخوان آن‏ها در آمیخته است اما تولید و رشد باکتری‏ها دردسر شناخته شده ‏ای است که اکنون گریبان آن‏ها را گرفته است.

مردان نمکی، مومیایی‏های ارزشمندی هستند که از معدن نمک چهره آباد واقع در استان زنجان کشف شده‏اند.

این مومیایی‏ها در دو دوره ریزش تونل‏ که برای برداشت نمک در دوره هخامنشیان و ساسانیان ایجاد شده بود، زیر آوارها سنگ نمک مدفون شده‏اند و به این دلیل امروز با بقایای بافت نرم از قبیل، پوست، گوشت، زبان، و حتی دستگاه گوارشی و اندام درونی انسان کشف شده‏اند.

از این جهت و به خاطر اهمیت مطالعاتی این اسکلت‏های مومیایی، از آن‏ها به عنوان مهمترین مومیایی‏های جهان نیز یاد می‏شود و به واسطه مطالعات انجام گرفته در دانشگاه‏های اروپایی از قبیل دانشگاه یورک و آکسفورد انگلستان، مردان نمکی از مشهورترین و شناخته شده ترین اسکلت های مومیایی جهان هستند.



اما وضعیت این مومیایی‏های جهانی نگران کننده و نامناسب است. شیوه نگهداری از مردان نمکی به نحوی است که هنوز در محفظه‏های موقت هستند و هرچند محفظه مرد نمکی شماره 4 که مهمترین مومیایی را شامل می ‏شود خیلی مناسب نیست، اما دیگر مومیایی‏های نمکی در وضعیت بسیار نگران کننده و محفظه‏های کاملا غیر استاندارد و غیر علمی نگهداری می‏ شوند.

مردان نمکی معدن چهرآباد در صورت مدیریت صحیح و اصولی می توانستند به یکی از مهمترین اولویتها برای بازدیکنندگان و علاقمندان به آثار تاریخی شوند ولی متاسفانه میراث فرهنگی زنجان تهدید و تطمیع را بهترین ابزار برای نگهداری از آثار تاریخی و مردان نمکی برگزدیده و با دلسوزان با غرض ورزی و تهدید برخورد می کند.

به هر حال اینکه در جانمایی طرحهای اجرایی یا تعیین حریم بناهای تاریخی اشتباهی صورت گیرد موضوعی نیست که به سادگی بتوان از کنار آن گذشت زیرا می تواند میراث تاریخی ملتی را به خطر اندازد. در این موضوع مسئولان یک بار گفته اند مجوز صدور این تعداد واحد تجاری خارج از حریم بناست و بار دیگر آنها را در حریم بنا دانسته اند. در مورد مردان نمکی و نحوه نگهداری آنان نیز گزارش دیگری در دست تهیه است که به مسائل خاص این آثار باستانی خواهد پرداخت.

به رغم طرح مسائل یاد شده با مسئولان میراث فرهنگی استان زنجان هیچ یک از مسئولان و کارشناسان این سازمان حاضر به ارائه توضیح در این خصوص نشدند و مصاحبه با مهر را ممنوع اعلام کردند، اما مهر موضوع یاد شده را با پیگیری خواهد کرد.

وقت مرثیه سرایی برای مردان نمکی فرا رسیده است
زنجان - خبرگزاری مهر: زمانی که معدن چهره آباد زنجان فرو ریخت و کارگران در زیر آن مدفون شدند چه بسا خانواده هایشان مرثیه ها سرودند و ناله ها کردند اما امروز که پس از 2800 سال مردان نمکی سر از نمک برآورده اند به واسطه اعمال آدمیان وقت آن است که مرثیه ای دیگر بسراییم.
به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، نگهداری غیر اصولی و بدون برنامه ریزی مردان نمکی باعث شده است که این آثار ارزشمند تاریخی در معرض خطر جدی قرار گیرند به نحوی که کارشناسان معتقدند هم اکنون احتمال نابودی آنها زیاد است و دور نیست روزی که نام آنها تنها در کتابها قابل رویت باشد.

علاوه بر نگهداری غیر اصولی مردان نمکی در خانه ای تاریخی که به دلیل قرار گرفتن در یکی از نقاط پرتردد شهر خود می تواند عاملی برای تخریب سریعتر مردان نمکی باشد، مسائل مبتلا به خود این اثر تاریخی سئوال بر انگیز است.

خانه تاریخی ذوالفقاریها که به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است به دلیل بازدید پرشمار که بیشتر به واسطه حضور مردان نمکی در آنجاست، خود در معرض خطر قرار دارد به نحوی که مسئولان حاضر در این خانه تاریخی به بازدید کنندگان هشدار می دهند که همگی در محل حاضر نشوند زیرا ممکن است خانه تاریخی یا مردان نمکی آسیب ببینند که البته این گزارش قصد ندارد به این موضوع بپردازد.



خانه ذوالفقاریها

از سوی دیگر آلودگی ناشی از تردد خودروهای عبوری از جلوی بنا که تدبیری برای جلوگیری از ورود آن به داخل محل نگهداری اندیشیده نشده نیز سئوال برانگیز است، زیرا نوع ساختمان بنا به گونه ای است که برای 200 سال پیش که باز کردن پنجره نعمتی بوده، طراحی شده نه اکنون که پنجره باز تنها دود و آلودگی به داخل ساختمان می آورد.

نکته بعد اینکه خود همین خانه به دلیل بافت قدیمی و نوع طراحی آن می تواند روند تخریب مردان نمکی را سرعت بخشد، نورگیرهایی که برای نگهداری اجساد مردان نمکی مناسب نیست و سقفهای بلندی بنا به گفته کارشناسان می تواند برای مردان نمکی مضر باشد، ضمن اینکه خود خانه ذوالفقاریها نیازمند تعمیرات اساسی است.



خانه ذوالفقاریها در زمان بارندگی

یک کارشناس که نخواست نامش عنوان شد به خبرنگار مهر گفت: وقتی باران می بارد سقف خانه ذوالفقاریها چکه می کند و قطرات آب بر روی محفظه های نگهداری مردان نمکی جاری می شود و کارشناسان با دستمال اقدام به پاک کردن آب می کنند و اگر حضور نداشته باشند چه بسا آب به داخل محفظه نفوذ کند.

وی خاطرنشان کرد: محفظه ها حتی اصول اولیه یک آکواریوم را ندارند و برای جلوگیری از باز شدن آنها از هم از چسبهایی که برای چسباندن درب کارتن و بسته بندی استفاده می شود، بهره گیری شده است.



چسبهای نگهدارنده محفظه!

دکتر هوشنگ ثبوتی استاد برجسته دانشگاه زنجان و نخستین شخص کشف کننده مردان نمکی در گفتگو با مهر عدم توجه به مردان نمکی را یادآور شد و گفت: مردان نمکی بسیاری از نظریات زیست شناسی و حتی انسان شناسی را زیر سئوال می برد ولی متاسفانه این آثار با ارزش و باستانی در بدترین وضعیت موجود نگهداری می شوند و ارزشهای علمی و باستانشناسی این آثار با ارزش بدون توجه واقع شده و کسی پاسخگویی روند نابودی این آثار نیست.

کسی پاسخگوی روند نابودی نیست

کاشف نخستین مردم نمکی خواستار بازگردانده شدن مرد نمکی شماره یک به استان زنجان شد و تاکید کرد: طبق اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور و همه اصول و مقرارات و قانون مربوط به آثار تاریخی آثار کشف شده باید در محل کشف شده نگهداری شوند و البته باید تمهیداتی اندیشیده شود که مردان نمکی در فضایی استاندارد نگهداری شوند.



محل اصلی نگهداری مردان نمکی

اکتشافات معدن نمک چهره‌آباد زنجان امروز از موضوعات مهم علمی جهان به شمار می‌رود و چندی پیش بر اساس تازه‌ترین یافته‌های علمی و دستاوردهای پژوهشی دانشگاه یورک انگلستان، همایشی در زنجان با حضور محققان انگلیسی و آلمانی و ایرانی برگزار و اهمیت مردان نمکی گوشزد شد.

بر این اساس در حدود 2800 پیش یعنی دوره هخامنشی، یک ‌باره تونل‌های معدن ریزش کرد و مردان نمکی 3 و 4 و احتمالا 5 کشته شده‌اند. بعد از گذشت حدود 500 سال استخراج نمک در معدن ادامه می‌یابد و قسمت فوقانی تونل‌های ریزش کرده در دوره هخامنشی دوباره فرو می‌ریزد و مرد نمکی 1 و 2 در اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانی کشته می‌شوند.

تاکنون از شیوه‌های بهره‌برداری نمک در معدن چهره‌آباد در دوره هخامشنی مشخص شده است که معدن کاران برای رسیدن به لایه‌های نمک تونل‌های افقی و عمودی حفر می‌کردند و بعد از رسیدن به ذخایر نمک کار استخراج با استفاده از ابزارهای مخصوص معدن کاری مثل کلنگ و تیشه و قلم انجام می‌شده است.

بازدیدکنندگان نیز به روند نامطلوب نگهداری از مردان نمکی اذعان دارند

خانه ذوالفقاریها یا به اصلاح موزه که غیر از موزه هر تعریفی را می شود به آن اطلاق کرد این روزها میزبان بازدیدکنندگانی است که وقتی با مردان نمکی روبرو می شوند تنها چیزی که همه به آن اذعان می کنند روند نامطلوب نگهداری از آن است.

مردان نمکی که از آن‏ها به عنوان مهمترین بقایای انسانی به دست آمده در ایران یاد می‏شود در وضعیت مناسبی به سر نمی‏برند.

این مومیایی‏های نمکی که قدمت قدیمی‏ترین آن‏ها به دوره هخامنشیان می‏رسد، در محفظه‏هایی غیر استاندارد نگهداری می‏شوند و اگر چه نمک با گوشت و استخوان آن‏ها در آمیخته است اما تولید و رشد باکتری‏ها دردسر شناخته شده ‏ای است که اکنون گریبان آن‏ها را گرفته است.



بازدیدکنندگان نگران

مردان نمکی، مومیایی‏های ارزشمندی هستند که از معدن نمک چهره آباد واقع در استان زنجان کشف شده‏اند.

این مومیایی‏ها در دو دوره ریزش تونل‏ که برای برداشت نمک در دوره هخامنشیان و ساسانیان ایجاد شده بود، زیر آوارها سنگ نمک مدفون شده‏اند و به این دلیل امروز با بقایای بافت نرم از قبیل، پوست، گوشت، زبان و حتی دستگاه گوارشی و اندام درونی انسان کشف شده‏اند.

از این جهت و به خاطر اهمیت مطالعاتی این اسکلت‏های مومیایی، از آن‏ها به عنوان مهمترین مومیایی‏های جهان نیز یاد می‏شود و به واسطه مطالعات انجام گرفته در دانشگاه‏های اروپایی از قبیل دانشگاه یورک و آکسفورد انگلستان، مردان نمکی از مشهورترین و شناخته شده ترین اسکلت های مومیایی جهان هستند.

اما وضعیت این مومیایی‏های جهانی نگران کننده و نامناسب است. شیوه نگهداری از مردان نمکی به نحوی است که هنوز در محفظه‏های موقت هستند و هرچند محفظه مرد نمکی شماره 4 که مهمترین مومیایی را شامل می ‏شود خیلی مناسب نیست، اما دیگر مومیایی‏های نمکی در وضعیت بسیار نگران کننده و محفظه‏های کاملا غیر استاندارد و غیر علمی نگهداری می‏ شوند.

و باید امروز مرثیه ای سوزناک برای مردان نمکی زنجان بسرائیم و به یاد داشته باشیم که مردان نمکی معدن چهرآباد در صورت مدیریت صحیح و اصولی می توانستند به یکی از مهمترین اولویتها برای بازدیدکنندگان و علاقمندان به آثار تاریخی شوند و امروز نابودی در کمین این آثار ارزشمند است ولی همه در مورد این مردان نمکی با ارزش سکوت کردند.