قزل آلان ؛ دومین دیوار تاریخی جهان بعد از دیوار چین در برزخ فراموشی




گرگان - خبرگزاری مهر: "قزل آلان" یا دیوار سرخ گرگان طولانی‌ترین اثر تاریخی ایران و دومین دیوار تاریخی و دفاعی جهان پس از دیوار چین است که امروز نام و یاد و نشانی از آن نیست و ریشه در خاک دارد.
به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، این دیوار بزرگ و تاریخی که اکنون چیزی از برجای نمانده در گذشته از کرانه دریای خزر در گمیشان آغاز شده و تا کوه های گلیداغ در شمال شرق کلاله امتداد داشت.

قدمت این طولانی ترین اثر تاریخی ایران به حدود دو هزار سال قبل باز می گردد و بقایای بر جای مانده از آن، رنج دوران رفته حکایت و تاریخی کهن مردمانی را تداعی می کند که برای حفظ آرمانها و میهن تلاشها کرده اند.

این اثر باستانی در منابع تاریخی و گزارشهای علمی به نام های "سد سکندر"، "سد انوشیروان"، "سد فیروز"، "قزل آلانگ" و دیوار دفاعی شهرت دارد.

یک محقق و استاد رشته تاریخ دانشگاه گرگان در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: ساخت دیوار تاریخی گرگان بنا بر مدارک موجود به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اشکانی باز می گردد و براساس قرائن و دلایل مختلف نیز می توان آن را به اواخر دوره اشکانی حدود دو هزار سال قبل و اوایل دوره ساسانی حدود 1600 سال منتسب کرد.

اسدالله معطوفی افزود: فلسفه وجودی ساخت دیوار به این دلیل بوده که در اواخر دوره اشکانیان در چین به دلیل حملات مکرر که از شمال چین صورت می گرفت، حکومت "هان" دستور ساخت دیوار چین را می دهد تا جلوی تهاجمات قبائل بیابانگرد را بگیرد.

وی اظهار داشت: با احداث این دیوار، این تهاجمات به سمت غرب و مرکز آسیا و ایران به ویژه دو ایالات استراآباد یا گرگان و ایالات خراسان بزرگ کشیده می شود.

وی خاطرنشان کرد: سه گروه "هیاطله"، "هونها" و "هبتها" و گروهی از بقایای آریایی ها و سکاها به سمت مرزهای شمال شرقی و شمال ایران هجوم آوردند و ایالت هیرکان یا وهرکان ( ایالت استرآباد) را مورد هجوم قرار دادند.

به گفته معطوفی، این بیابانگردان بیشتر کوچ رو بودند و نیمی از حیات و زندگی شان بستگی به غارت کشورهای مختلف داشت.

این استاد دانشگاه بیان داشت: دیوار تاریخی گرگان، دومین دیوار دفاعی و تاریخی جهان پس از دیوار چین است که دارای حدود دو هزار سال قدمت است و از ساحل شرقی دریای خزر از گمیشان آغاز شده و به طرف شمال آق قلا پیش می رود و پس از عبور از کرند و اینجه برون به شمال گنبد کشیده می شود.



وی افزود: همچنین این دیوار با گذشت از کلاله و عبور از منطقه زاغ و پیشکمر کلاله و مراوه تپه به سمت جنگل گلستان کشیده می شود.

این محقق رشته تاریخ، طول دیوار تاریخی گرگان را حدود 200 کیلومتر اعلام کرد و افزود: این دیوار در جاها و مسیرهایی که تهاجمات سنگین بود از مصالحی مانند آجرهای بزگ 40 در 40 و ضخامت 10 تا 15 سانتی متر ساخته شد و ارتفاع دیوار نیز در این مناطق بیشتر و بلندتر بود.

معطوفی یادآور شد: در مناطقی که کمتر تهاجم صورت می گرفت از خاکها و یا خشتهای تلمبار شده استفاده می شد و علاوه بر دیوار در پشت آن نیز خندق حفر شد.

وی افزود: در برخی مناطق نیز انشعابات رود گرگان در این خندق جاری می شد و در برابر مهاجمان با استحکاماتی مانند خندق، دیوار و قلعه ها و کلنی های نظامی حفاظت می شد.

30 قلعه و کلنی نظامی در طول این دیوار تاریخی شناسایی شده است

استاد تاریخ دانشگاه گرگان بیان داشت: تاکنون بقایای 30 قلعه و کلنی نظامی در سرتاسر این دیوار تاریخی و قدیمی در گلستان شناسایی شد که بیشتر این قلعه ها در حاشیه جنوبی دیوار احداث شده است.

وی اظهار داشت: هنوز هم در برخی مناطق این قلعه ها وجود دارد که قلعه بی بی شیروان، توپراق قلعه و دشت حلقه از آن جمله است.

به گفته معطوفی در مسیر این دیوار نیز کوره های آجر پزی کشف و شناسایی شد و اکنون در منطقه "پیشکمر" شمال شرق کلاله بخشی از دیوار وجود دارد.

وی افزود: بهترین جایی که اکنون می توان بقایای این دیوار را دید، شمال گنبد به سمت کلاله و مراوه تپه و بهترین محل در این مناطق نیز روستای "تمر قره قوزی" است.

وی با اشاره به اینکه اکنون چیزی به نام دیوار تاریخی گرگان وجود ندارد، اظهار داشت: تنها بقایای آن را در برخی مناطق می توان مشاهده کرد و در بسیار از این مناطق این دیوار به دلایلی نظیر شخم زدن اراضی کشاورزی نیست و نابود شده است.

محقق رشته تاریخ در گرگان خاطرنشان کرد: در مسیر دیوار تاریخی گرگان به دلیل وجود کلنی ها، آثار سفال خاکستری و قرمز دوره اشکانیان یافت می شود که این آثار شامل ظروف غذاخوری و انواع مجسمه ها است.

وی درباره تخریب این دیوار گفت: تهاجم مکرر گرووهای مهاجم در طول تاریخ و عدم بازسازی موجب از بین رفتن برخی مناطق دیوار شده است و 500 سال اخیر نیروهای جدید به دلیل گسترش اراضی کشاورزی در دو طرف دیوار بخشی از این اثر را از بین برده اند.

وی بیان داشت: همچنین برخی از روستاهای گنبد بر روی دیوار تاریخی بنا شده و ساخت قبرستانها و دامداری ها و شویش دامنه دیوار بر اثر فرسایش رودخانه گرگان موجب از بین رفتن دیوار تاریخی گرگان شده است.

استاد دانشگاه گرگان افزود: حرکتهای میراث فرهنگی بسیار کند و لاک پشتی بوده و نمی تواند به دیوار تاریخی گرگان برسد تا از محو شدن کامل این اثر تاریخی جلوگیری کند.

معطوفی پیشنهاد داد: در برخی مناطق مانند پیشکمر و قره قوزی می توان تکه هایی از بقایای دومین دیوار تاریخی جهان را مرمت و بازسازی کرد تا این میراث تاریخی حفظ شود.

یافته های جدیدی از دیوار قزل آلان در آبهای خلیج گرگان کشف شده است

سرپرست هیئت کاوشهای باستان شناسی دیوار تاریخی گرگان گفت: یافته های جدیدی از بزرگترین دیوار تاریخی دفاعی جهان در عمق آبهای خلیج گرگان شناسایی و کشف شد.

حمید عمرانی افزود: در این مرحله از کاوشها چهار نوع آجر در اندازه های مختلف از دیوار تاریخی شهر گرگان شناسایی و کشف شده است و بر اساس این یافته های پژوهشی امتداد دیوار تاریخی تمیشه کردکوی نیز به سمت شمال غربی این شهرستان کشیده شده است.

وی عنوان کرد: یافته ها نشان می دهد که قدمت این دیوار تاریخی که پس از دیوار چین بزرگترین دیوار تاریخی دفاعی جهان است، به دوره ساسانیان باز می گردد.

به گفته عمرانی در فصل نخست این کاوشها در سالهای قبل محدوده این دیواره ‌ها در خلیج گرگان شناسایی شد و فصل دوم این کاوشها نیز امروز به پایان رسید.

سرپرست هیئت کاوشهای باستانشاسی دیوار تاریخی گرگان ادامه داد: امید است با بررسی بیشتر، یافته و حلقه های جدیدی از این اثر ارزشمند تاریخی کشف شود.

بازسازی قلعه ها و احداث موزه های فرهنگی و تاریخی از دیگر راهکارهایی است که برای جلوگیری از روند فراموشی این میراث پرپیشینه و قدیمی به کار گرفته شده است.

آثار و بناهای تاریخی بسیاری با قدمتی طولانی و ارزشی بی نظیر چشم انتظار توجه ویژه مسئولان امر هستند تا علاوه بر حفظ تاریخ ایرانی در جهت رونق صنعت گردشگری نیز تاثیرگذار باشد.